Για την κριτική

Ό,τι κατηγορούμε είναι ό,τι φοβόμαστε.

Ό,τι φοβόμαστε είναι ό,τι δεν έχουμε κατανοήσει.

Περνάμε από πολλά στάδια κατανόησης/αφύπνισης, και χρειάζεται να το επιτρέψουμε αυτό. Άλλωστε, ο σκοπός του ταξιδιού είναι να εκτιμήσουμε και να κατανοήσουμε τα στάδια της εμπειρίας του, συνθέτοντας καθώς προχωράμε.

Από την άλλη, λέμε:

Όλα όσα υπάρχουν είναι αναγκαία και έχουν λόγο να υπάρχουν.

Αλλά τότε μπλεκόμαστε σε αντιθέσεις, επιχειρώντας να πάρουμε θέση, αποκλείοντας άλλες στην απόπειρα μας αυτή. Και εκεί χανόμαστε… προσωρινά, ενόσω είμαστε εστιασμένοι στον απώτερο σκοπό μας να ανοίξουμε τα μάτια ολιστικά και να δούμε σφαιρικά.

Το πρόβλημα ξεκινά όταν θεωρούμε «λάθη», όταν μετανοούμε για προηγούμενες λειτουργίες και στάσεις μας, αντί να συνειδητοποιούμε ότι δεν υπάρχουν λάθη, μόνο «σωστά» (μιλώντας με την αναγκαία – ακόμα – γλώσσα των αντιθέτων), που μας οδηγούν σε όλο και πιο διευρυμένες θεάσεις.

Παρατηρώντας πολλές συζητήσεις, που διεξάγονται διαδικτυακά αλλά και προσωπικά, διαπιστώνω ότι πολλοί βρίσκονται ακόμα παγιδευμένοι σε παλιές πρακτικές, που εκπαιδεύτηκαν ν’ ακολουθούν:

• Να μην τολμούν να εκφράζονται καθόλου, παραμένοντας σιωπηλοί θεατές, περιμένοντας τη γνώση ή την άποψη των άλλων, με σκοπό να διαλευκάνει τις δικές τους ανέκφραστες απορίες.
• Να εκφράζουν μηχανικά τις προηγούμενες,"κατοχυρωμένες" θέσεις τους, χωρίς να μπαίνουν στον κόπο να αμφισβητήσουν αυτά που «γνωρίζουν».
• Να διαφωνούν, με την ίδια ευκολία, μέσα από την ανάγκη αυτο-επιβεβαίωσης και προβολής, επιχειρώντας να πείσουν για αυτά που δεν έχουν οι ίδιοι αμφισβητήσει.

Αυτές οι λειτουργίες εμποδίζουν κάθε δημιουργική συζήτηση καθώς οδηγούν, με μαθηματική ακρίβεια, σε αδιέξοδα και στατικές πραγματικότητες. Και αυτή η διαπίστωση δεν είναι ανεξάρτητη από το θέμα μας για την κριτική: μια λειτουργία που χρειάζεται να κατανοήσουμε...

Η κριτική σκέψη είναι ένα χρήσιμο εργαλείο που δεν εκτιμούμε αρκετά για αυτά που μας προσφέρει. Έχει εξ’ ίσου κατηγορηθεί και υιοθετηθεί.

Η κριτική είναι αναγκαία, «ενδιάμεση» διαδικασία που μας προσφέρει πολλά. Είναι το αποτέλεσμα της συλλογής πληροφοριών μιας όψης, ενός μέρους ή μιας πλευράς. Είναι η ικανότητα του επιφανειακού, γραμμικού νου να διασπά, να αναλύει, να τοποθετεί και να κατηγοριοποιεί, με σκοπό τη μελέτη.

Αρχίζει να γίνεται περιοριστική λειτουργία και να παγιδεύει αναγκαστικά τη σκέψη μας, όταν θεωρούμε ότι με αυτόν τον τρόπο, φτάνουμε στη γνώση. Πολλοί παγιδεύονται χρόνια ολόκληρα συλλέγοντας στοιχεία, αναλύοντας και ενισχύοντας απόψεις και αποσπασματικές οπτικές, διεισδύοντας όλο και βαθύτερα σε μονόπλευρες θεάσεις. Πιστεύουν δε, ότι μέσω της ανάλυψης και της κριτικής κατέχουν τη γνώση, έχοντας αποκλείσει άλλες πλευρές/οπτικές/θέσεις. Όσο παραμένουμε στην κριτική (που έχει πολλά πρόσωπα), τόσο αδιάλλακτοι γινόμαστε, τόσο αδυνατούμε να εγκαταλείψουμε τις θέσεις μας, τις οποίες «σπαταλήσαμε τόσο χρόνο και ενέργεια ν’ αποκτήσουμε». Τελικά αυτές μας καθορίζουν και γίνονται η ταυτότητα που παγιδεύει το είναι μας.

Κι όμως, χρειάζεται να προχωρήσουμε σε επόμενο στάδιο...

Ομολογουμένως, χρειάζεται θάρρος να κάνουμε το ίδιο και για άλλες θέσεις (ειδικά τις αντίθετες), άλλες θεάσεις, αντιφατικές απόψεις. Θεωρώντας ότι υπάρχει ένα "σωστό" και πολλά "λάθη", παραμένουμε φοβικά παγιδευμένοι στην ανάγκη να βρούμε "το σωστό".

Όταν το συνειδητοποιούμε αυτό, χρειάζεται να επιστρέψουμε συνειδητά στην «αθωότητα», στο κενό, στο «δεν ξέρω», με σκοπό να εξερευνήσουμε άλλες οπτικές, που ίσως δεν είναι ακόμα ορατές, μέχρι να είμαστε αληθινά πρόθυμοι να παρατηρήσουμε. 


Η παρατήρηση δεν είναι να δυνατόν να συμβεί ταυτόχρονα με την κριτική. Προηγείται η καθαρή, αντικειμενική, απαλλαγμένη από προτιμήσεις, απόψεις και προηγούμενες «γνώσεις» παρατήρηση, για να ακολουθήσει η κριτική ανάλυση, που θα βοηθήσει (και όχι να ολοκληρώσει) την κατανόησή μας.

Και εδώ, πολλοί πρόθυμοι εξερευνητές, σταματούν και μπλοκάρουν. Γιατί η επόμενη λειτουργία, αφορά τον δημιουργικό, «ανώτερο» νου, που συνθέτει, βλέπει ομοιότητες, αντιλαμβάνεται το νόημα, συνειδητοποιεί μοτίβα ενωτικά και όχι διαχωριστικά. Είναι μια μη λογική διεργασία που δεν μαθαίνουμε να εξασκούμε μέσα από την εκπαίδευσή μας, που δεν αντιλαμβανόμαστε τη σπουδαιότητα αλλά και την αναγκαιότητά της. Μοιάζει χαοτική, εξωπραγματική (εδώ ανήκει και η φαντασία που κάθε άλλο παρά έχει κατανοηθεί), γιατί πιο συχνά δεν αφορά τη σφαίρα του γνώριμου αλλά άγνωστα τοπία και μονοπάτια, άγνωστες σφαίρες, μη φανερές στις αισθήσεις και στον επιφανειακό "τρισδιάστατο" νου.

Συνθέτοντας, πρόθυμοι να εγκαταλείψουμε συγκεκριμένες θέσεις και προηγούμενες οπτικές, ανυψώνοντας τον εαυτό μας πάνω από συνσηθισμένες θεάσεις, απελευθερώνουμε τη συνειδητόητά μας, προχωρώντας έξω από το "όνειρο", καλλιεργώντας άλλες λειτουργίες, ακόμα παρεξηγημένες:  διαίσθηση, διόραση, μη λεκτική σκέψη, τηλε-επικοινωνία. συγχρονισμό, ενωποίηση του γραμμικού χρόνου κ.λ.π. Η εξάσκηση του δημιουργικού νου, μας οδηγεί στην αφοβία, στην εσωτερική γαλήνη και στην αναζήτηση γνώσης εντός μας.

Έχοντας λάβει τα δώρα της σύνθεσης και της διεύρυνσης της συνειδητότητας, «επιστρέφουμε» στη γραμμικότητα της ζωής μας, με σκοπό να εφαρμόσουμε στην πράξη, αυτά που χρειαζόμαστε και γνωρίζουμε, στη στιγμή που βρισκόμαστε.

Έτσι δοκιμάζουμε τις "γνώσεις" μας, έτσι εκφράζουμε τον Εαυτό μας, έτσι προχωράμε αυτάρκεις και εσωτερικά ενωμένοι.
Έτσι γεννιέται η αυθόρμητη δράση, η πηγαία, αβίαστη γνώση που χρειαζόμαστε, τη στιγμή ακριβώς που πρέπει να τη λειτουργήσουμε.
Έτσι δημιουργούμε αντί να επαναλαμβάνουμε.
Έτσι γινόμαστε αυθεντικοί αντί για μηχανικοί που είμαστε οι περισσότεροι.
Έτσι γινόμαστε θαρραλέοι αντί για φοβικοί, και έτσι «μεγαλώνουμε» αντί να παραμένουμε μικροί.

Όταν «επιστρέφουμε», χρειάζεται να παραμένουμε παρατηρητές, να συλλέγουμε πληροφορίες, να τις αναλύουμε, να τις κατατάσσουμε – γιατί υπάρχει λόγος για όλα όσα συμβαίνουν - αλλά και να προχωράμε στη σύνθεση και τη σύνδεσή τους. Φυσικά, δεν γίνεται να το κάνουμε αν δεν γνωρίζουμε ότι διαθέτουμε "επόμενο στάδιο σκέψης" ούτε γίνεται να μετακινηθούμε αν πιστεύουμε πως χρειάζεται να υπερασπιστούμε την ταυτότητα που έχουμε (φοβικά) "φορέσει".

Συχνά κατά τη διάρκεια της μέρας, βοηθά να υπενθυμίζουμε τον εαυτό μας:
"Μήπως βρίσκομαι σε όνειρο; Τι μπορώ να μάθω από αυτήν την εμπειρία;"
Οι σκέψεις υποστηρίζουν τις πεποιθήσεις μας (φανερές και μη), οι οποίες στηρίζουν ανάγκες κ.ο.κ. Παρατηρώντας, αποκαλύπτουμε τον εαυτό (την ατομικότητα) μας ενώ ταυτόχρονα απελευθερωνόμαστε από περιοριστικές, αποσπασματικές οπτικές. Η δυαδική αντίληψη βοηθάει ή εμποδίζει, ανάλογα με τον τρόπο που την χρησιμοποιούμε. Η αλήθεια βρίσκεται κρυμμένη στο παράδοξο.